استرس اکسیداتیو زمانی اتفاق میافتد که یک مولکول اکسیژن به اتمهای منفرد با الکترونهای غیرپیوندی تقسیم میشود که رادیکالهای آزاد نامیده میشوند. بدن تحت یک حمله مداوم از استرس اکسیداتیو قرار دارد. اکسیژن در بدن به اتمهای منفرد با الکترونهای جفت نشده تقسیم میشود. الکترونها تمایل دارند که در جفت باشند. بنابراین این اتمها، رادیکالهای آزاد نامیده میشوند. بدن را جستوجو میکنند تا الکترونهای دیگری را پیدا کنند تا بتوانند با آنیک جفت شوند. این باعث آسیب به سلولها، پروتئینها و DNA میشود.
رادیکالهای آزاد با بیماری انسان از جمله سرطان، آترواسکلروز، بیماری آلزایمر، پارکینسون و بسیاری دیگر مرتبط هستند. آنها همچنین ممکن است ارتباطی به پیر شدن داشته باشند که به عنوان تجمع تدریجی آسیب آزاد رادیکال شناخته شده است. موادی که رادیکالهای آزاد تولید میکنند را میتوان در غذایی که میخوریم، داروییهایی که استفاده میکنیم، هوایی که تنفس میکنیم و آبی که میخوریم یافت. مطابق با پروژهای در دانشگاه استنفورد، این مواد شامل غذاهای سرخشده، الکل، دود توتون، آفتکشها و آلایندههای هوا هستند.
رادیکالهای آزاد، محصولات جانبی طبیعی فرایندهای شیمیایی طبیعی مانند متابولیسم هستند. دکتر لائوری رایت، متخصص رژیم غذایی ثبت شده و استادیار تغذیه در دانشگاه جنوب فلوریدا گفت: “اساساً، من به رادیکالهای آزاد به عنوان محصولات زائد از واکنشهای شیمیایی مختلف در سلول فکر میکنم که در هنگام ساخت، به سلولهای بدن آسیب میرساند.” Wanjek در سال ۲۰۰۶ نوشت که با این وجود، رادیکالهای آزاد برای زندگی ضروری هستند. توانایی بدن برای تبدیل هوا و غذا به انرژی شیمیایی به واکنش زنجیرهای رادیکالهای آزاد بستگی دارد. رادیکالهای آزاد نیز بخش حیاتی سیستم ایمنی هستند که در رگها نفوذ کرده و به مهاجمان خارجی حمله میکنند.
خطر رادیکالهای آزاد
زمانی که رادیکالهای آزاد شکل میگیرند، واکنش زنجیرهای ممکن است رخ دهد. اولین رادیکال آزاد یک الکترون از یک مولکول میکشد که مولکول را بیثبات نماید و تبدیل به رادیکال آزاد میشود. سپس آن مولکول یک الکترون از یک مولکول دیگر میگیرد، آن را بیثبات کرده و آن را به یک رادیکال آزاد تبدیل میکند. این اثر دومینو میتواند در نهایت باعث اختلال در کل سلول شود.
واکنش زنجیرهای رادیکال آزاد ممکن است منجربه شکستن غشا سلولی شود، که میتواند آنچه را که وارد سلول میشود را تغییر دهد و از درون سلول خارج شود. واکنش زنجیرهای ممکن است ساختار یک چربی را تغییر دهد و باعث به دام افتادن آن در سرخرگ شود. مولکولهای آسیبدیده ممکن است جهش کرده و محل رشد تومورهای سرطانی شود و یا خسارت جاری ممکن است کد DNA را تغییر دهد.
استرس اکسیداتیو در زمانی رخ میدهد که رادیکالهای آزاد زیاد و آسیب سلولی زیادی وجود دارد. بر طبق یک مقاله، استرس اکسیداتیو با آسیب پروتئینها، لیپیدها و اسیدهای نوکلییک مرتبط است. مطالعات متعدد در طول چند دهه گذشته نشان دادهاند که استرس اکسیداتیو نقش مهمی در رشد بسیاری از بیماریها دارد. از جمله: دژنراسیون ماکولا، بیماریهای قلبی عروقی، سرطان، اعتیاد به الکل، بیماری پارکینسون، زخم معده، بیماریهای التهابی مانند ورم مفاصل و لوپوس دارد.
به گفته رایت، رادیکالهای آزاد با سالخوردگی نیز مرتبط هستند: “نظریه رادیکال آزاد بیان میکند که ما به خاطر آسیب رادیکال آزاد در طول زمان، در حال افزایش سن هستیم.” رادیکالهای آزاد میتوانند به دستورالعمل DNA آسیب برسانند و باعث میشود که سلولهای جدید ما به اشتباه رشد کنند و منجر به پیری شوند.
علائم استرس اکسیداتیو
بر اساس یک مقاله در سال 2010 در مورد روشهای زیست شناسی مولکولی، هیچگونه علائم رسمی شناخته شده استرس اکسیداتیو وجود ندارد. با این حال، بر طبق وب سایت دکتر دنویلس ویلسون، پزشکان نشانههای خستگی، سردرد، حساسیت به نویز، از دست دادن حافظه، درد عضلانی و مفصلی، چین و چروک و موی خاکستری، مشکل بینایی و کاهش ایمنی را علائم استرس اکسیداتیو معرفی نموده است.
آنتیاکسیدانها و رادیکالهای آزاد
آنتیاکسیدانها رادیکالهای آزاد را در کنترل نگه میدارند. آنتیاکسیدانها مولکولهایی هستند که از رها کردن الکترونها و ایجاد آسیب جلوگیری میکنند. آنتیاکسیدانها میتوانند بدون اینکه خود را بیثبات کنند، یک الکترون به یک رادیکال آزاد بدهند. بنابراین واکنش زنجیره آزاد آزاد را متوقف میکنند. آنتیاکسیدانها موادی طبیعی هستند که وظیفه آنها پاک کردن رادیکالهای آزاد است. رایت گفت: “درست مثل اینکه فیبرها محصولات زائد را در روده تمیز میکنند. آنتیاکسیدانها ضایعات رادیکال آزاد در سلولها را پاک میکنند.” آنتیاکسیدانهای شناخته شده عبارتند از بتاکاروتن و دیگر کاروتنوئیدها، لوتین، رزوراترول، ویتامین c، ویتامین e، لیکوپن و دیگر آنتیاکسیدانها.
بدن ما مقداری آنتیاکسیدان در خودش تولید میکند. اما کافی نیست. با توجه به بررسی Pharmacognosy، استرس اکسیداتیو در زمانی رخ میدهد که یک عدم تعادل بین رادیکالهای آزاد و آنتیاکسیدانها وجود دارد. آنتی اکسیدانها میتوانند از طریق رژیم تامین شوند. رایت گفت: آنتی اکسیدانها در میوهها و سبزیجات، به ویژه میوهها و سبزیهای رنگارنگ فراوان هستند. بهطور مثال انواع توتها، گوجه فرنگی، بروکلی، اسفناج، آجیل و چای سبز.
آنتی اکسیدانها در دهه 1990 به خوبی شناخته شدند. زمانی که دانشمندان متوجه اثرات احتمالی رادیکالهای آزاد بر رشد سرطان، آترواسکلروز و سایر بیماریهای مزمن شدند. در طول دهههای بعد، دانشمندان مطالعات بسیاری را در رابطه با اثرات آنتی اکسیدانها با نتایج مختلف انجام دادند. محققان پس از شش ساله مطالعه مربوط به بیماریهای مرتبط با چشم (AREDS) دریافتند که ترکیبی از ویتامین C، ویتامین E، بتا کاروتن و روی در حفاظت از پیشرفت دژنراسیون ماکولا موثر بوده است.
دانشمندان بهطور کامل نتایج متفاوتی از آزمایشات و یا مکانیسم دقیق که آنتی اکسیدانها را در برابر رادیکالهای آزاد موثر یا غیر موثر میکند را درک نمیکنند. اما طبق نظر رایت، نتایج این مطالعه نشان میدهد که آنتی اکسیدانها از طریق غذاهای کامل موثرتر و بالقوه ایمن تر از مکملها هستند.
رادیکالهای آزاد و ورزش
براساس مقاله حاضر فعالیت شدید هوازی میتواند باعث ایجاد استرس اکسیداتیو شود. سوزاندن سوخت در ورزش کاردیو شدید باعث واکنشهای شیمیایی میشود که رادیکالهای آزاد را سریعتر تشکیل میدهند. اما این بهانه برای دوری از باشگاه نیست. براساس این مقاله، به نظر میرسد تمرینات منظم ورزشی باعث کاهش استرس اکسیداتیو در ابتدا توسط ورزش میشود. این به این دلیل است که ورزش منظم فیزیکی دفاع از آنتی اکسیدان را افزایش می دهد.
تحت تاثیر این نگرانی که ورزش شدید میتواند باعث استرس اکسیداتیو شود. چندین مطالعه برای بررسی اثرات مکمل آنتیاکسیدان برای ورزشکاران انجام شد. با این حال، مجله آمریکایی تغذیه بالینی گفت که مکمل ورزشی با شدت بالا همراه با مکملهای آنتیاکسیدان، هیچ تاثیر مفیدی دربر نداشته است. ورزش منظم به تنهایی برای ایجاد دفاع از آنتیاکسیدان در برابر استرس اکسیداتیو تحریک شده اولیه کافی بود.
ممنون از مقاله خوبتون